uit: Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam.(Stefan Zweig)

Jean Jacques Rousseau

In 1925 schreef de Franse socioloog Marcel Mauss zijn beroemd geworden essay over de gift als archaische vorm van ruil. in veel primitieve samenlevingen wisselden mensen veelvuldigdig geschenken uit. Er werd als het ware gewedijverd in vrijgevigheid. Dat gaf aan mensen sociaal aanzien en prestige.Aan de samenlevingen gaf deze uitwisseling van geschenken niet alleen sociale binding en stabiliteit, maar ook gelijkheid: verschillen in rijkdom en macht werden er door beperkt (Clastres 1989).Anders dan de zeventiende-eeuwse Engelse filosoof Thomas Hobbes veronderstelde, werden de 'primitieve' samenlevingen niet zozeer gekenmerkt door een oorlog van allen tegen allen, maar meer door een uitwisseling van alles tussen iedereen (Tieleman 1991b), In zijn hoofdwerk 'The Ecology of Freedom' wijst Murray Bookchin (1982) erop dat Hobbes' typering veeleer betrekking heeft op de moderne samenlevingen.De oorlog van allen tegen allen en de oorlog van de mensheid tegen natuur zijn ontstaan, omdat een pre-economie op basis van vruchtgebruik is omgezet in, een post-economie op basis van bezit.Bij vruchtgebruik hoort de gift als ruilvorm. Deze smeedt banden tussen mensen en bevordert de samenhang in de samenleving. Bij eigendom en bezit hoort de handel als ruilvorm, de koop en verkoop van waren. De warenruil leidt tot rivaliteit tussen de mensen en ondermijnt de samenhang in de samenleving: in plaats van natuurlijke bondgenoten worden mensen heel onnatuurlijk tot elkaars vijanden.Om een einde te maken aan deze oorlogssituatie van allen tegen allen is het zaak vanuit het huidige post-economische tijdperk een weg terug vooruit te vinden.Niet terug naar het pre-economisch tijdperk van de 'primitieve natuurafhankelijke samenlevingen van weleer, maar vooruit naar een economische economie van de moderne ecologisch georganiseerde samenleving.Wat wel teruggedraaid moet worden zijn de hierarchische verhoudingen die gaandeweg tussen de mensen zijn ontstaan. Bookchin vestigt hierop herhaaldelijk de aandacht, omdat hij deze hierarchische verhoudingen tussen mensen ziet als de grondslag van de exploiterende en dominante houding die de mensen hebben aangenomen ten opzichte van de natuur.In een ecologische samenleving zijn de mensen zich bewust van hun afhankelijkheid van de natuur en tegelijk geven zij op actieve en bewuste wijze mee vorm aan deze natuur. Een dergelijke scheppende autonomie in afhankelijkheid kan enkel worden ontplooid als de mensen zichzelf zien als integraal onderdeel van de natuur waarin en waarvan allen en alles moeten leven.Tegelijk moeten de mensen daarbij voortbouwen op de ontdekking van hun individuele persoonlijkheid.Ook moet worden vastgehouden aan het beschavingsinzicht dat alle mensen tezamen de mensheid vormen. Een vermenselijking van de natuur en een naturalisering van de mens gaan samen in de economische economie van moderne ecologische samenleving.Uit: Raf Janssen. Arbeid Tijd en Schaarste Ontschaarsen

Gedachten over de economische mogelijkheden van onze kleinkinderen.

uit: Wu Tao-tzu Een mythe van Sven Lindqvist.