Hogere humaniteit

Hogere humaniteit

uit: Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam.(Stefan Zweig)

Het zal de roem van den in het aardsch bestek overwonnen Erasmus blijven, voor de humaniteitsgedachte literair den weg in de wereld gebaand te hebben, voor deze eenvoudigste en tegelijk eeuwige gedachte, dat het de hoogste taak der mensheid is, steeds humaner, steeds meer van den geest, steeds meer begrijpend te worden.
Na hem zegt zijn leerling Montaigne, voor wien de "onmenschelijkheid de ergste van alle ondeugden" betekent que ie n'ay point le courage de concevoir sans horreur, de boodschap van inzicht en geduld verder.
Spinoza eischt inplaats van de blinde hartstochten den amor intellectualis, Diderot, Voltaire, Lessing, sceptici en idealisten tegelijk, strijden tegen die bekrompen gezindheid ten gunste ener alles begrijpende tolerantie. In Schiller rijst de boodschap van het wereldburgerschap dichterlijk bevleugeld op, in Kant de eisch van den eeuwigen vrede, immer weer tot aan Tolstoj, Gandhi en Rolland eischt de geest van de eenheid met logische kracht zijn zedelijk recht op naast het vuistrecht van het geweld.
Immer weer breekt het geloof aan de mogelijkheid, de menschheid tot vrede te brengen, juist in de ogenblikken der heftigste twisten door, want de menschheid zal nooit en nimmer kunnen leven en werken zonder dien troostende waan van een opsteiging tot het zedelijke, zonder dezen droom eener laatste en eindelijke eenheid.
En laten de knappe en koude rekenaars immer weer opnieuw de hoopeloosheid van het Erasmiaansch begrip bewijzen en laat het schijnen dat de werkelijkheid hun telkens en telkens weer gelijk geeft, immer zullen degenen van node zijn, die op het bindende tussen de volken aan gene zijde van wat hen scheidt wijzen en in het hart der menschheid de gedachte aan een komende tijd van hogere humaniteit geloovig vernieuwen.
In deze nalatenschap werkt scheppend een groote belofte. Want slechts wat den geest boven de eigen levensruimte uit naar het al-menschelijke heenwijst, schenkt den enkelen mensch kracht boven zijn kracht. Slechts aan de bovenpersoonlijke en nauwelijks te verhullen eischen voelen menschen en volken hun ware en heilige maat.